Z okazji 10-lecia programu Stypendia Św. Mikołaja Fundacja przygotowała raport „Równy dostęp do edukacji dzieci i młodzieży” we współpracy z agencją badawczą 4P  i Instytutem Statystyki Kościoła Katolickiego. Sprawdzono między innymi jakie są obecnie szanse na rozwój i edukację polskich dzieci i młodzieży z niezamożnych rodzin. Czy wyrównały się one na przestrzeni lat? Czy każde dziecko w Polsce, bez względu na sytuację finansową rodziny może realizować swoje pasje, rozwijać talenty oraz potencjał? Czy też nadal jest potrzebne wsparcie w postaci stypendiów?

Raport zostaje opublikowany w trakcie trwającej na świecie pandemii koronawirusa. Jest to trudny czas, który w znamienny sposób uwidacznia istniejące wciąż nierówności edukacyjne. Nie każde dziecko w Polsce ma dostęp do komputera i Internetu, które okazują się teraz niezbędnymi narzędziami, aby móc brać udział w lekcjach online.

Główny wniosek z badania pokazuje, że pieniądze, które rodzice wydają na edukację i rozwój swoich dzieci stanowią bardzo dużą część rodzinnego budżetu, także w rodzinach o niewielkich dochodach. Pomimo trudnej sytuacji finansowej wielu polskich rodzin, rodzice priorytetowo traktują rozwój swoich dzieci. Środki z rządowego programu 500+ są ważne - 60% rodziców korzystających z programu deklarowało, że otrzymywane co miesiąc świadczenie stanowi znaczącą część budżetu domowego.

Choć w pierwszych latach programu 500+ środki finansowe przeznaczane przez rodziny był głównie na konsumpcję (żywność, ubiór) to po kilku latach edukacja i rozwój dzieci stały się priorytetowymi pozycjami. Niektóre wydatki wciąż  są trudne do pokrycia przez niezamożnych rodziców. Zakup laptopa, opłacenie kursu językowego czy rozwój indywidualnego talentu dziecka – te koszty badani najczęściej wskazywali jako trudne do realizacji. Choć program 500+ stanowi pomoc, nie rozwiązuje w pełni wszystkich problemów dzieci w Polsce. Obecna pandemia unaoczniła je w sposób szczególny. Niestety wiele dzieci z niezamożnych rodzin, które nie ma odpowiedniego sprzętu, nie ma również dostępu do nauki.

Mimo, że edukacja szkolna w Polsce jest bezpłatna, to jednak rodzice muszą ponosić dodatkowe koszty związane z nauką swoich dzieci, od podstawowych takich jak zakup książek, zeszytów, wszelkiego rodzaju przyborów do pisania, przez akcesoria sportowe, plastyczne, opłaty za wycieczki szkolne i bilety wstępu, aż po długofalowe wydatki związane z rozwojem indywidualnych predyspozycji, zainteresowań i pasji. - mówi Antonina Grządkowska, koordynator projektu Stypendia Św. Mikołaja.

Niezamożnym rodzicom brakuje środków finansowych, aby zapewnić dzieciom naukę języka obcego, rozwijać indywidualne talenty dzieci i opłacić wyjazdy wakacyjne czy naukowe. Wciąż nie wszyscy mogą pozwolić sobie na zakup komputera, udział w kursach i korepetycjach, a większe niezaplanowane wcześniej wydatki, wynikające z chęci inwestowania w talenty dzieci, znajdują się poza zasięgiem większości niezamożnych rodzin.

Edukacja kosztuje

Prawie połowa (46%) badanych niezamożnych rodziców uważa, że potrzeby edukacyjne stanowią podstawową pozycję budżetu, w tej grupie aż 38% to respondenci z dwojgiem lub więcej dzieci. Rodzice, bez względu na swoją trudną sytuację, faktycznie każdego miesiąca ponoszą opłaty na rozwój i edukację jednego dziecka w wysokości średnio 419 zł. Co więcej, wskazują, że w budżecie rodziny wciąż brakuje ok. 242 zł, aby uregulować wszystkie wydatki edukacyjne jednego dziecka.

Niezamożnym rodzicom brakuje średnio 242 zł miesięcznie, aby sprostać wszystkim wydatkom edukacyjnym. Średnie Stypendium św. Mikołaja, które przyznajemy, wynosi 200 zł miesięcznie i wypłacane jest uczniom przez cały rok szkolny, dzięki niemu można wyrównać braki.  Jesteśmy przekonani, że przyszłość dzieci to nasza wspólna sprawa, dlatego do programu Stypendia św. Mikołaja zapraszamy kolejne szkoły z całej Polski. - wyjaśnia Joanna Paciorek, dyrektor Fundacji Świętego Mikołaja.

Zależność od miejsca zamieszkania

Z pewnością nadal zauważalne są poważne dysproporcje w zakresie szans na indywidualny rozwój, zależne od miejsca zamieszkania. Zakładanie, że marginalizacja i wykluczenie społeczne dzieci jest wyłącznie rezultatem nieudolności rodziców jest błędem. Nierówności materialne powodują nierówności edukacyjne. 60% niezamożnych rodziców w większych miastach nie może pozwolić sobie na opłacenie zajęć dodatkowych swoich dzieci, a 47% niezamożnych rodziców nie może pozwolić sobie na zajęcia z języków obcych. Niezamożni rodzice z mniejszych miejscowości (do 20 tys. mieszkańców) wydają na zakup sprzętu sportowego, instrumentu do gry, czy materiałów plastycznych średnio tylko 321,90 zł, o 103,7 zł mniej niż rodzice z większych miast. W takiej sytuacji dzieci, które posiadają talenty wymagające większej inwestycji jak na przykład gra na instrumentach muzycznych, fotografia, czy sport  - choćby narciarstwo, nie są możliwe do zrealizowania.

Zdanie młodzieży na temat stypendiów

Każde dziecko niemogące rozwijać talentu ze względów finansowych to po prostu stracony potencjał – Oliwia

Uważam, że biedniejsze dzieci mają dużo trudniej i powinny istnieć programy dofinansowujące, pozwalające na rozwój umiejętności, talentów. – Weronika

Dzięki Stypendium św. Mikołaja mogłam kupić materiały plastyczne, na które nigdy wcześniej nie mogłam sobie pozwolić. – Daria

Stypendium św. Mikołaja miało dla mnie bardzo duże znaczenie, było wielką pomocą i otworzyło mi drzwi do nowych możliwości. Chciałabym bardzo podziękować za nie osobie, która postanowiła mi bezinteresownie pomóc. – Natalia

Dzięki stypendium mogłam pozwolić sobie na zakup podręczników niezbędnych do przygotowania się do egzaminu maturalnego, a dobrze zdana matura pozwoli mi na dostanie się na wymarzoną medycynę. - Marysia

Szansa na rozwój dla dzieci z niezamożnych rodzin to nasza wspólna odpowiedzialność. Problem z realizacją potrzeb edukacyjnych dotyczy obecnie około 300 tys. osób, jest to więc minimum 60 tys. rodzin. Według najnowszych ustaleń European Anti Poverty Network  w ciągu 12 miesięcy przybyło 422 tys. Polaków i Polek żyjących poniżej minimum egzystencji (z 1,7 mln do 2,1 mln). 90 tys. z wymienionej grupy to skrajnie ubogie dzieci, a ich całościowa liczba wynosi obecnie 417 tys.

Umożliwianie dostępu do rozwoju zarówno talentów, jak i pasji dzieci i młodzieży z niezamożnych rodzin wciąż pozostaje wyzwaniem. Odpowiednim narzędziem do poprawy sytuacji dzieci i młodzieży mogą być programy stypendialne, jak np. program Stypendia św. Mikołaja i budowanie nieodpłatnej oferty kursów i zajęć dla uzdolnionych dzieci. Są to niezmiernie pilne zadania – konieczne, aby dobrze przygotować kolejne pokolenia do podejmowania efektywnych, twórczych i innowacyjnych działań na polu nauki, sztuki, sportu czy biznesu. Jest to też nasza wspólna odpowiedzialność, aby szczególnie tym zdolnym dzieciom z niezamożnych rodzin, które wyróżnia wyjątkowy potencjał umożliwić harmonijny rozwój.

Fundacja Świętego Mikołaja nieprzerwanie od 20 lat pomaga dzieciom w potrzebie. Od 10 lat prowadzi program Stypendia św. Mikołaja, poprzez który wspiera uzdolnione i zaangażowane dzieci i młodzież z niezamożnych rodzin. Misją fundacji jest: „rozumieć i pomagać”, dlatego też regularnie bada potrzeby edukacyjne dzieci w Polsce i czy jest w stanie je realizować. Przez 18 lat funkcjonowania przeprowadziła blisko 40 kampanii społecznych, wspomagając ok. 8 tys. młodych ludzi. Wsparciem obejmowała m.in. rodzinne domy dziecka i samotne matki. Fundacja Świętego Mikołaja jest laureatem Europejskiej Nagrody Obywatelskiej 2011, nagrody Ubi Caritas 2008, TOTUS 2006 oraz Pro Publico Bono 2005. Otrzymała także wyróżnienie Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania w 2008 roku.

Więcej o Fundacji Świętego Mikołaja: www.mikolaj.org.pl

*Fundacja Świętego Mikołaja zleciła realizację badania agencji 4P. Składało się ono z części ilościowej i jakościowej. Opracowanie zrealizował dr Bartosz Łukaszewski z Collegium Humanum i Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego.